Deze column verscheen ook op RD.nl op 14 februari 2023.
Stop een kikker in een pan kokend water en hij zal er direct uitspringen. Maar laat het dier in een koude pan water zwemmen en warm die ondertussen langzaam op. De kikker past zich aan de temperatuur aan en heeft, als de nood echt groot wordt, geen energie meer om uit die pan te komen.
Het is een veelgebruikt beeld om duidelijk te maken dat bepaalde gewoontes of patronen moeilijk te veranderen zijn. Het is ook vaak van toepassing op mensen die in een land wonen waar de veiligheidssituatie langzaam maar zeker verslechtert. Hoewel het beeld volgens menig bioloog niet helemaal klopt, moest ik er onlangs in Burkina Faso toch weer aan denken.
Volg het nieuws uit dit land en de schrik kan je om het hart slaan. Voor mijn reis sprak ik met iemand die in Burkina Faso woont en in haar werk veel met de overheid te maken heeft. Zij uitte haar zorgen en gaf aan dat de ruimte die het maatschappelijk middenveld krijgt steeds kleiner wordt. De overheid vecht hard tegen terrorisme maar probeert ondertussen controle te houden op alles wat er verder in de samenleving gebeurt. Deze vrouw was niet bepaald optimistisch gestemd.
Aangekomen in Burkina Faso sprak ik met anderen die mijn zorgen een beetje wegnamen. „Onze hoofdstad Ouagadougou is net zo veilig als jullie mooie Amsterdam.” Ze lachten mijn zorgen in eerste instantie weg. Maar toen ik het diepere gesprek aanging, bleek de situatie wel degelijk verandert. 100 kilometer buiten de hoofdstad is het niet meer veilig om over de weg te gaan, werd me verteld. Ook in de buurt van de activiteiten van onze partners wordt het gevaarlijker. Collega’s van partnerorganisaties uit de hoofdstad zijn steeds alerter als ze buiten de hoofdstad activiteiten bezoeken. Terwijl ik deze column schrijf, bereikt me het bericht dat twee medewerkers tijdens een hulpverleningsactiviteit van Artsen zonder Grenzen om het leven zijn gebracht.
Men deelde ook andere zorgen. Zorgen over de instabiliteit van een overheid die zoekt hoe men een land kan besturen waar zoveel onrust is. Zorgen over de gevolgen van klimaatverandering die in de Sahel voelbaar en merkbaar zijn.
Het werd me steeds duidelijker: velen weten eigenlijk niet hoe te leven in een land waar het steeds onveiliger wordt. In Burkina Faso leefde je jarenlang in vrede, rust en stabiliteit. Je leven op een andere manier inrichten en elk moment van de dag rekening houden met het gevaar wat op de loer kan liggen, lukt niet zomaar. Je voelt je als die kikker in de pan.
En tegelijk: het optimisme popt uiteindelijk ook in de persoonlijke gesprekken weer op. Men is er van overtuigd dat er in Burkina Faso goede keuzes worden gemaakt en het uiteindelijk wel weer goed komt met het land. Meer dan ooit is het belangrijk om de verbinding te zoeken en rekening te houden met elkaar. Juist nu het vertrouwen wankelt.
Het werd hun beurt te vragen hoe het in Nederland gaat. Ik vertelde over de stijgende energieprijzen, de toenemende polarisatie en over de onrust en het wantrouwen richting de overheid. Ze vroegen door over de protesten van boeren en klimaatactivisten. Ik probeerde een en ander zo eerlijk mogelijk weer te geven. Maar terwijl ze mij bevroegen werd het mij weer duidelijk: mij wordt weer een spiegel voorgehouden.
De urgentie om vanwege de veiligheidssituatie een ander levenspatroon aan te nemen, staat voor Burkina Faso buiten kijf.
Maar hoe zit dat voor Nederland? Ook hier zal onze manier van leven moeten veranderen. Het met elkaar uitputten van de aarde als voorheen, kan simpelweg niet meer. Ook ik als Nederlander moet geen kikker in een opwarmende pan worden.
Het gesprek in Burkina Faso helpt me om mijn hoofd boven het warme water van de pan uit te steken. Om de realiteit als een frisse koude douche onder ogen te zien. Ik zie dan de realiteit van een uitgeputte aarde en een samenleving waarin niet wordt geluisterd maar de verdeeldheid juist toeneemt. Tegelijkertijd concludeer ik daardoor dat ik het daar niet bij kan laten zitten. Het vraagt ook wat van mij: het gesprek zoeken met diegene waar ik het niet zo mee eens ben. Doorvragen, luisteren en zoeken waar we elkaar wél kunnen vinden.
Deze les uit Burkina Faso geef ik graag aan u door. Hopelijk zorgt het voor een verfrissende ervaring, net voordat het tot het kookpunt komt.
De auteur is directeur-bestuurder bij Woord en Daad.
Beeld: Bron Pixabay
