Dit artikel komt uit het juninummer van Werelddelen
Door Rudolf Mulderij, communicatiemedewerker
Twijfel, angst en wantrouwen zijn de vruchten van terroristische aanslagen in de Sahel. De laatste jaren is de onveiligheid in deze regio in Afrika steeds groter geworden. Florentine Bambara, coördinator van WARA (de alliantie van partnerorganisaties van Woord en Daad in West-Afrika) en Raoul Baloghun, programmadirecteur van partnerorganisatie Dedras vertellen over twijfel, angst en hoop: ‘We vertrouwen op God. Op een dag zal alles anders zijn.’
‘Sommige dagen gaat het goed, andere niet,’ beschrijft Florentine de situatie in Burkina Faso. Raoul vertelt over Benin: ‘Op dit moment is de situatie rustig.’ In beide antwoorden klinkt de onzekerheid door. Niemand weet waar en wanneer de volgende aanslag zal zijn.
Twijfel in Benin
Benin werd eind 2021 opgeschrikt door een aanslag, daarna volgden er meer. De aanslagen waren gericht op militaire posten in de buurt van de grens met Burkina Faso. Er vielen geen burgerslachtoffers, maar de aanvallen hebben wel impact op de bevolking. ‘De mensen in het noorden zijn banger,’ vertelt Raoul. ‘De overheid benadrukt dat ze de situatie onder controle heeft, maar de mensen trekken dat in twijfel.’
Onder de bevolking groeit de angst dat terroristen al in de gemeenschappen aanwezig zijn. ‘In mijn beleving is dit een grote uitdaging voor de regering, in ieder geval in het noorden van het land. Het is belangrijk dat mensen leren om terroristen te herkennen als ze in de dorpen aanwezig zijn,’ vertelt Raoul.
De aanslagen werden in het uiterste noorden van Benin gepleegd, buiten projectregio’s van Woord en Daad. Voor het land zijn de zorgen om de veiligheid nieuw. Woord en Daad bracht Dedras in contact met een partnerorganisatie in buurland Burkina Faso. In dat land staat de veiligheidssituatie al langer onder druk. ‘We werken aan een plan hoe we onze projecten kunnen voorbereiden en uitvoeren in een context met veiligheidsrisico’s,’ legt Raoul uit. Ook nemen de medewerkers van Dedras extra veiligheidsmaatregelen in acht als ze op bezoek gaan bij projecten in het noorden van Benin.
Angst in Burkina Faso
In Burkina Faso is de situatie dreigender. Begin dit jaar vielen terroristen de stad Djibo, in Noordoost-Burkina Faso aan. De stad werd afgesloten van communicatiemiddelen, water en voedsel. Inwoners konden de stad niet in of uit. Uiteindelijk slaagde het leger erin de stad te bevrijden.
Reizen wordt in delen van het land steeds gevaarlijker. Naast het risico om gestopt te worden door terroristen, waarna vrouwen worden verkracht en mannen vermoord, plaatsen terroristen steeds vaker explosieven in kuilen in de weg. ‘In december overleed mijn neef nadat hij op zo’n mijn reed,’ vertelt Florentine.
Meer dan 1,7 miljoen Burkinabé zijn inmiddels binnen het land op de vlucht. Ze trekken naar steden, zoals de hoofdstad Ouagadougou. Vaak zijn de vluchtelingen boeren, die in de hoofdstad geen werk kunnen vinden. Bij grote kruispunten in de stad proberen ze met bedelen te overleven. ‘Ik heb een baan en ik wil die mensen helpen, maar ik kan ze niet allemaal helpen,’ vertelt Florentine. Achter de directe nood van deze ontheemden schuilt een ander gevaar. Als de boeren geen voedsel verbouwen, ontstaan er tekorten.
Wantrouwen in de Sahel
Naast angst groeien ook de twijfel en het wantrouwen onder de bevolking. De situatie in de Sahel is complex. Conflicten, vaak tussen nomadische herdersvolken en boeren, zijn er niet nieuw. Vaak gaan die conflicten over weidegrond of kuddes die op de akkers van boeren grazen. Daarnaast zijn er terroristische groepen, waaronder groepen die gelinkt zijn aan ISIS en al-Qaeda. ‘Deze groepen zijn geen moslims,’ stelt Florentine. Een echte moslim kan de gruwelijkheden die deze terroristen begaan niet goedkeuren, verduidelijkt ze.
De mensen in de Sahel worstelen met vragen waar ze geen antwoorden op krijgen. Heeft de regering de situatie nog wel in de hand? Wat is eigenlijk de rol van Frankrijk, nu ondanks militaire missies in bijvoorbeeld Mali de veiligheid niet is verbeterd? Waarom kunnen grote mijnbedrijven goud blijven delven en exporteren terwijl dorpen in diezelfde regio onveilig zijn?
Ook onder de militairen heerst er onvrede. In januari resulteerde dat in een machtsovername. De president werd afgezet en het leger nam de leiding in het land over. Directe aanleiding was een voorval eind 2021. Een groep soldaten in het noorden werd niet afgelost zoals gepland. De rantsoenen raakten op. Een maand nadat de militairen afgelost hadden moeten worden, vielen terroristen de post aan. 54 militairen kwamen om. De nieuwe, militaire regering krijgt van veel Burkinabé het voordeel van de twijfel, ondanks dat de militaire regering niet democratisch is gekozen.
Verandering van binnenuit
Voedingsbodem voor de terroristen is volgens Florentine de desinteresse vanuit regeringen voor de afgelegen gebieden van het land. De infrastructuur is er slecht, er is nauwelijks schoon drinkwater, geen elektriciteit; daardoor heeft de bevolking weinig perspectief. Een oproep van terroristen om de wapens op te nemen tegen de regering vindt in zo’n context makkelijker gehoor.
‘Ik geloof in verandering van binnenuit, niet van buitenaf,’ aldus Florentine. ‘Kijk naar Afghanistan. Na twintig jaar oorlog is de Taliban daar opnieuw aan de macht. Die verandering kwam van buitenaf. Als de verandering niet vanuit het land komt, is ze niet duurzaam.’ Samen met partnerorganisaties ondersteunt Woord en Daad de mensen in Burkina Faso. We investeren in goed, christelijk onderwijs, we trainen boeren om hun oogst te optimaliseren, stimuleren irrigatie bij boeren en met het Job Booster-concept steunen we jongeren naar een goed inkomen. Maar hoe doe je dat in een onveilige context?
Flexibiliteit in projecten
‘Het is als navigeren met een boot,’ legt Florentine uit. ‘Je weet waar je heen wilt, maar door veranderingen van wind of stroming moet je bijsturen.’ Job Booster Oost-Burkina Faso ondersteunt jongeren in drie onveilige regio’s om een toekomst op te bouwen. Met een stabiel inkomen zijn de jongeren minder snel geneigd om zich bij gewapende groepen aan te sluiten. De realiteit vraagt ook om flexibiliteit.
De regio coördinatoren van het project voor Sahel, Centre-Nord en Est geven regelmatig updates over de situatie. In sommige communes (gemeenten) zijn regelmatig aanslagen, terroristen roven vee en er is de dreiging van een aanslag en explosieven op de weg. Job Booster bemiddelt bijvoorbeeld zodat startende ondernemers een lening kunnen afsluiten bij een bank. Soms weigeren jongeren om naar een bank in een grotere plaats te reizen uit angst voor een aanslag. Als de onveiligheid echt te groot wordt, besluit het team om de activiteiten in een gemeente tijdelijk te staken.
Hoop voor de Sahel
Raoul benadrukt het belang van onderwijs. ‘Onderwijs kan mensen veranderen. Eén van de oorzaken van armoede in Afrika is het zwakke onderwijs. Het is belangrijk dat kinderen naar school gaan, leren over de wereld, over hun leven inrichten en een bedrijf opzetten.’ Via het onderwijsprogramma werken we aan goed onderwijs in Benin en Burkina Faso.
‘Het is belangrijk om de projecten te blijven steunen,’ vertelt Florentine. Zonder projecten die werken aan de grondoorzaken van de onveiligheid zou de situatie nog ernstiger zijn. Ook Raoul onderstreept dit. Vanuit zijn functie begeleidt hij projectteams van Dedras bij het maken van plannen en analyses van resultaten. Ook bezoekt hij projecten om in de uitvoering te adviseren. ‘Voor mij draait ons werk om het redden van levens.’ Dat hangt nauw samen met zijn christen-zijn: ‘Jezus Christus is niet naar de wereld gekomen voor de sterken, maar voor de zwakken, kwetsbaren en armen.’
‘We vertrouwen op God. Op een dag zal het allemaal anders zijn,’ sluit Florentine af. ‘We weten niet hoe lang het duurt en hoeveel mensen nog zullen sterven, maar de Bijbel zegt dat we ‘meer dan overwinnaars’ zijn. We bidden om vrede voor Burkina Faso.’
