Bijdrage Woord en Daad en partners op Partos Innovatiefestival 2022 over Zuidelijk Leiderschap
Systeem verandering is het werken aan grondoorzaken van armoede, niet het adresseren van symptomen van armoede. Vergelijk het met een ijsberg: er wordt vaak gewerkt aan zichtbaar gedrag en vormen van armoede (denk aan: het ontbreken van inkomen), niet aan onderliggende structuren (bijvoorbeeld: arbeidsrechten en – plaatsen), paradigma switchen of mindset verandering die nodig zijn een blijvende maatschappelijke verandering voor armen te bewerkstellingen. Dat betoogde Pascal ooms, senior subsidie-adviseur en business developer bij Woord en Daad op het Partos Innovatiefestival 2022.
Ooms gaf een voorbeeld van een systeemverandering in Burkina Faso. Veel jongeren zijn werkloos, maar tegelijkertijd wordt groei van bedrijven belemmerd door een tekort aan goed geschoold personeel. Met de Job Booster aanpak, wordt gewerkt aan deze systeemuitdaging door het matchen van de vraag van bedrijven naar arbeid en scholing van werkzoekenden, en facilitering van ondernemerschap door onder de organisatie van markt fairs. Een gemiddelde match kost all inclusive gemiddeld 500 Euro. Sinds 2018 zijn al meer dan 20.000 matches gemaakt. Een match wordt pas als succesvol geregistreerd als iemand na half jaar nog werk heeft en/of onderneming draait.
Geen project-lens maar helikopterblik
Systemen worden vaak beoordeeld vanuit onze eigen project/ interventie lens, zonder de effecten van het project in een groter kader te zetten. Of met andere woorden: het is nodig om vanuit een helikoperblik te kijken naar het grotere systeem. Ephrem Shiferaw, Woord en Daad vertegenwoordiger in Ethiopië, betoogde tijdens het innovatiefestival dat hiervoor een verschuiving van project naar een partnerschap nodig is. Niet een primaire focus op project voortgang, maar een focus op ander gedrag van actoren die bijdrage aan systeemverandering. Een succesvol project betekent namelijk niet dat actoren in het systeem zich structureel anders gaan gedragen. Daarmee blijft succes geïsoleerd en/of tijdelijk.
Een derde belangrijke pijler voor systeem verandering is het analyseren van machtsverhoudingen. Bestaande machtsverhoudingen houden armen vaak buiten deur of worden daardoor gemarginaliseerd. Armen ontbreekt het vaak aan capaciteit om middelen en invloed aan te wenden om in eigen onderhoud te voorzien, aldus Ooms.
Woord en Daad heeft voor de ontwikkeling van systeem verandering een stappenmodel en canvas ontwikkeld. Deze zijn hier te vinden.
Systeem verandering en zuidelijk leiderschap
Bij Woord en Daad denken wij dat systeem verandering moet gedragen worden door de systeem actoren zelf, en niet van buitenaf opgelegd moet worden. Systeemaanpakken in ontwikkelingslanden moeten daarom worden geïnitieerd en gedragen voor lokale actoren. Organisaties uit het globale Noorden kunnen hierbij een makelende en faciliterende rol spelen. Geen verticaal, maar horizontaal leiderschap is nodig. Zuidelijk leiderschap definieert dan een manier van werken, waarbij zuidelijke organisatie, als ‘ agents of change’, (arme) doelgroepen representeren en ‘thought leadership’ bieden.
Sylvestre Tiemtore, regionaal directeur van het Benkadi programme (West Afrikaanse lobby & advocacy programma om Burkinese burgermaatschappij meer invloed te geven op klimaatbeleid), betoogde dat zuidelijk leiderschap geen rustige rivier is. Reden hiervoor is dat een paradigma switch en een overdracht van macht van het globale noorden naar het globale zuiden, waarbij bestaande rollen en gewoonte worden gewijzigd, altijd weerstand zal oproepen en nieuwe gedrag van noordelijke organisaties zal moeten worden aangeleerd. Zuidelijke organisaties moeten leren participatief en inclusief te managen, in samenwerking met noordelijke partners. Altijd met wederzijds respect en consultatie.
